Pochód Gwarkowski: Żywa tradycja Tarnowskich Gór na Krajowej liście niematerialnego dziedzictwa kulturowego

Tarnowskie Góry, znane ze swojego bogatego dziedzictwa górniczego, zyskały kolejne wyróżnienie – Pochód Gwarkowski 10 maja 2024 roku został umieszczony na Krajowej liście niematerialnego dziedzictwa kulturowego. Decyzję tę podjął Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego we współpracy z Narodowym Instytutem Dziedzictwa, rozszerzając tym samym grono wydarzeń i praktyk, które dokumentują i przekazują żywe tradycje, zwyczaje oraz umiejętności między pokoleniami. Na liście znajdują się także takie wydarzenia jak Pochód Lajkonika, Plecionkarstwo na Śląsku Opolskim i Zwyczaje związane z kultem Św. Barbary oraz tradycje górników kruszcowych na ziemi tarnogórskiej.

Prace nad wpisem

Od stycznia 2023 roku trwały intensywne prace nad wnioskiem o umieszczenie Pochodu Gwarkowskiego na Krajowej liście niematerialnego dziedzictwa kulturowego. Pierwsze konsultacje z mieszkańcami i uczestnikami pochodu odbyły się 9 marca 2023 roku w Tarnogórskim Centrum Kultury. Agata Mucha, reprezentująca Narodowy Instytut Dziedzictwa, omówiła kluczowe kwestie związane z wpisem, a podczas spotkania głosowano nad decyzją zgłoszenia Pochodu oraz wybrano Krzysztofa Stręciocha z Tarnogórskiego Centrum Kultury na przedstawiciela depozytariuszy. Kolejne spotkanie miało miejsce 30 marca 2023 roku, gdzie omawiano szczegóły, które miały znaleźć się we wniosku, oraz dzielono się wspomnieniami związanymi z pochodem.

Przygotowania do wniosku trwały kolejne miesiące, podczas których zbierano odpowiednie materiały, archiwa i dokumentacje, a także przeprowadzano liczne rozmowy z osobami zaangażowanymi w organizację i uczestnictwo w pochodzie.

Historia i znaczenie Pochodu Gwarkowskiego

Pochód Gwarkowski jest nieodłączną częścią kulturalnego krajobrazu Tarnowskich Gór od 1957 roku, kiedy to po raz pierwszy odbył się w ramach „Dni Tarnogórskich Gwarków”. Wydarzenie to nie tylko nawiązuje do dawnych jarmarków miejskich, ale także honoruje tradycję festynów i parad górniczych, upamiętniających odkrycie złóż w 1784 roku. Nazwa pochodu odnosi się bezpośrednio do gwarków – właścicieli i zarządców kopalń, którzy odgrywali kluczową rolę w historii lokalnego górnictwa.

Organizacją „Dni Tarnogórskich Gwarków” oraz Pochodu do 1988 roku zajmowało się Stowarzyszenie Miłośników Ziemi Tarnogórskiej, zaś pomysłodawcą samego pochodu był Antoni Gładysz, członek tej organizacji oraz kierownik sekcji historycznej. Po przerwie w latach 1981–1982, impreza odbywała się cyklicznie pod różnymi organami, a od 1993 roku głównym organizatorem został Urząd Miejski w Tarnowskich Górach. Obecnie organizacją Pochodu Gwarkowskiego zajmuje się Tarnogórskie Centrum Kultury.

Współczesność Pochodu

Pochód Gwarkowski nie tylko pielęgnuje dziedzictwo, ale także integruje społeczność. Odbywający się zazwyczaj w pierwszy weekend września, korowód przyciąga mieszkańców Tarnowskich Gór oraz licznych gości z innych regionów Polski i zagranicy. Uczestnicy pochodu wcielają się w postacie historyczne, prezentują regionalne zespoły ludowe, orkiestry, grupy w strojach ludowych, a także reprezentują szkoły, organizacje pozarządowe i hobbyistów. Widownia zgromadza się wzdłuż trasy, by obejrzeć to barwne widowisko (w 2023 roku wynosiła ponad 20 000 osób).

Trasa pochodu wiedzie przez główne ulice miasta, takie jak Opatowicka, Opolska, Jana III Sobieskiego i Piłsudskiego, gdzie na czterech stanowiskach komentatorskich opisywane są kolejne postacie i punkty programu. Na zakończenie trasy przy placu Wolności, organizowana jest loża honorowa dla władz miasta i gości specjalnych.

Dziedzictwo przekazywane z pokolenia na pokolenie

Pochód Gwarkowski jest nie tylko wydarzeniem kulturalnym, lecz także świadectwem silnych więzi społecznych i przekazywania dziedzictwa z pokolenia na pokolenie. Całe rodziny biorą udział w tym wydarzeniu – począwszy od najmłodszych, przez członków Stowarzyszenia Uniwersytet Trzeciego Wieku, po grupy artystyczne, które pielęgnują tradycje regionalne w postaci strojów, zwyczajów i gwary. Pochód Gwarkowski w Tarnowskich Górach nie tylko stanowi barwne święto kultury i historii, ale również jest świadectwem silnej tożsamości lokalnej społeczności. Jego wpisanie na Krajową listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego jest zasłużonym wyróżnieniem dla wszystkich zaangażowanych w jego organizację oraz dla mieszkańców, którzy z dumą wspierają i uczestniczą w tym wyjątkowym wydarzeniu rokrocznie. Umieszczenie Pochodu Gwarkowskiego na Krajowej liście niematerialnego dziedzictwa kulturowego stanowi nie tylko uznanie jego historycznej i kulturowej wartości, ale także potwierdzenie jego istotności jako wydarzenia integrującego społeczność Tarnowskich Gór i okolic. To wyjątkowe wyróżnienie pozwala na dalsze pielęgnowanie i przekazywanie dziedzictwa z pokolenia na pokolenie oraz promowanie lokalnej historii i tradycji nie tylko w Polsce, ale i za granicą.

Pochód Gwarkowski nie tylko odzwierciedla bogatą przeszłość górniczego miasta, ale także stanowi wzór współpracy różnych grup społecznych, organizacji kulturalnych oraz instytucji miejskich. Jest symbolem jedności i wspólnoty, który co roku przyciąga tysiące uczestników i widzów, dzięki czemu staje się nieodłącznym elementem kulturalnego krajobrazu Tarnowskich Gór. Wartość Pochodu Gwarkowskiego jako dziedzictwa kulturowego nieustannie rośnie, wzmacniając tożsamość lokalną i promując Tarnowskie Góry jako miejsce o bogatej historii i silnym poczuciu wspólnoty. Jego umieszczenie na Krajowej liście niematerialnego dziedzictwa kulturowego to krok milowy w pielęgnowaniu polskiego dziedzictwa kulturowego i zapewnieniu jego ochrony na przyszłość.

Dzięki wpisowi na Krajową listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego możemy być pewni, że Pochód Gwarkowski będzie kontynuował swoją misję jako żywe świadectwo lokalnej historii, przekazywane z pokolenia na pokolenie, budując mosty między przeszłością a teraźniejszością Tarnowskich Gór.